Ο χρόνος σύνθεσης του σαχλικικού έργου

Από τα ποιήματα του Σαχλίκη μόνο η Αφήγησις παράξενος του ταπεινού Σαχλίκη μπορεί να χρονολογηθεί με σιγουριά με βάση τα αυτοβιογραφικά στοιχεία που αναφέρονται. Terminus post quem είναι τέλος της πρώτης μάλλον θητείας του Στέφανου Σαχλίκη ως δικηγόρου του δημοσίου το 1384. Οι λεγόμενες Συμβουλές στον Φραντζισκή, όπου ο ποιητής χρησιμοποιεί το ίδιο είδος της ζευγαρωτής ομοιοκαταληξίας, που την πρωτοεφάρμοσε στην Αφήγηση, θα ανήκουν μάλλον και αυτές στα χρόνια 1385-1395. Στην περίοδο της φυλάκισής του εξαιτίας των κατηγοριών της Κουταγιώταινας (1371;) οδηγούν οι αναφορές στη φυλακή στα πρώτα ποιήματα που παραδίδονται στα χειρόγραφα ως μία ενιαία συλλογή: τα ανομοιοκατάληκτα ποιήματα για τη φιλία και τους φίλους, για τη φυλακή και το προσωπικό της και τα ποιήματα με πολύστιχη ομοιοκαταληξία για την Κουταγιώταινα και τη διοργάνωση της συντεχνίας των πολιτικών. Το κυρίως ανομοιοκατάληκτο τραγούδι για την Πόθα Τζουστουνιά, που το δημιούργησε στη φυλακή, κυκλοφόρησε κιόλας προφορικά όσο ο Στέφανος βρισκόταν ακόμα στη φυλακή και έγινε μεγάλο σουξέ στους κύκλους της νεολαίας.

και το υπόλοιπο άρθρο

Πρόλογος

Όταν το 2018 κόντευα να τελειώσω τη δεύτερη μορφή της έκδοσης και του σχολιασμού των ποιημάτων του Στέφανου Σαχλίκη, αποφάσισα να παρουσιάσω στο Ηράκλειο στην ημερίδα ειδικά αφιερωμενη στο πρόσωπο και την ποίηση του Στέφανου Σαχλίκη τα ως τότε γνωστά βιογραφικά στοιχεία και τη δική μου ερμηνεία τους.¹ Δυστυχώς ένα ατύχημα με εμπόδισε να παρευρεθώ προσωπικά στην εκδήλωση στο Ηράκλειο και στη συνέχεια στην ξενάγηση και το υπόλοιπο πρόγραμμα της ημερίδας στο Πενταμόδι.² Η φίλη μου Τασούλα Μαρκομιχελάκη διάβασε εν απουσία μου την ανακοίνωσή μου.
και τον υπόλοιπο πρόλογο

Ο ποιητικός Σαχλίκης

Από την εγκατάσταση στο χωριό ως την τελική επιστροφή στον Χάνδακα (στ. 103-54 και 240-47)

Μετά την αποφυλάκιση (στ. 103) η Τύχη δοκίμασε με ορθολογικά επιχειρήματα να πείσει τον αφηγητή να φύγει από την πόλη με τους πειρασμούς της: να κόψει την πολυέξοδη ζωή, να νοικοκυρευθεί, να κάνει οικονομίες, για να έχει τα οικονομικά μέσα, αν μελλοντικά θα πρέπει να ξοδεύει (στ. 109-12). Έτσι η Τύχη του τον γέλασε και τον πήγε από τον Χάνδακα στο χωριό (στ. 113-14). Αφού εγκαταστάθηκε εκεί, η Τύχη του δεν τον δίδαξε να γίνει βοσκός ή γεωργός,¹ αλλά τον έκανε κυνηγό, όχι με γεράκι, αλλά με σκύλο (115-18).²

και το υπόλοιπο άρθρο

Ο ποιητικός Σαχλίκης

Ο ίδιος ο αφηγητής ομολογεί πως μια ορισμένη στιγμή ύστερα από πολλά χρόνια (στ. 147) ο Στέφανος Σαχλίκης αναγκάστηκε να επιστρέψει οριστικά στον Χάνδακα (στ. 248). Είχε βαρεθεί τη ζωή στο χωριό, όπως λέει ο ίδιος, επειδή δεν υπήρχαν δυνατότητες επικοινωνίας με μορφωμένους και πολιτισμένους ανθρώπους (στ. 158-59); Είχε πράγματι φαλιρίσει (στ. 146); Δεν απέφεραν αρκετά τα αγροτικά προϊόντα των κτημάτων του για να καλύψει τα έξοδά του και να κάνει οικονομίες (στ. 147-48);
Ζυγιάζοντας τα υπέρ και τα κατά της επιστροφής στην πόλη, δεν είχε άλλη επιλογή παρά να γυρίσει πίσω, αφού εξασφάλισε για τον εαυτό του ένα σίγουρο εισόδημα σε θέση αξιωματούχου (στ. 249-50), που είχε ο Δούκας το δικαίωμα να χαρίσει. Δεν είναι σαφές αν εννοεί πως ο Δούκας ήταν φίλος ή γνωστός του ή πως ο Δούκας έδειξε απλώς φιλική διάθεση απέναντί του.

και το υπόλοιπο άρθρο

Στο ποίημα Αφήγησις παράξενος η περιγραφή αυτής της περιόδου διαιρείται σε δύο στάδια:
1. Την εγκατάλειψη του σχολείου και τα γλέντια, τις παρέες, τις πολιτικές με αποτέλεσμα την πτώχευση.
2. Τη συνέχιση της κοσμικής ζωής με εξόδους και γεύματα, τη μοιραία συνάντηση με την Κουταγιὠταινα, την καταδίκη σε φυλάκιση και τη σύνθεση/συγγραφή των πρώτων ποιημάτων.

Σε όσα ακολουθούν εξακολουθώ να διακρίνω τα δύο πρόσωπα: τον λογοτεχνικό ή ποιητικό και τον ιστορικό Σαχλίκη.

και το υπόλοιπο άρθρο

Ο Ιωάννης / Τζανάκης Σαχλίκης του Κωνσταντίνου

Για τον ποιητή Στέφανο Σαχλίκη γνωρίζουμε πως ήταν γιος του Ιωάννη ή Τζανάκη, γιου του ποτέ Κωνσταντίνου, και της Μαρίας και πως είχε μεγαλύτερη αδερφή την Ελένη, που την ώρα του θανάτου της αναφέρει πως ήταν χήρα του Κύριλλου Pantaleo. Η ταύτιση των γονιών του Στέφανου Σαχλίκη δυσχεραίνεται ωστόσο από το ότι τα ονόματα Ιωάννης και Μαρία απαντούν την ίδια περίοδο σε δύο ή περισσότερους κλάδους της οικογένειας Σαχλίκη. Σε διαθήκη του 1331 αναφέρονται δύπ πρόσωπα με το όνομα Ιωάννης Σαχλίκης, από τα οποία ο ένας ορίζεται επίτροπος, ο άλλος σύμβουλος. Την ίδια περίοδο μαρτυρείται και ο Ιωάννης, γιος του ποτέ Γεωργίου Σαχλίκη. Μαρία λεγόταν τόσο η γυναίκα του Ιωάννη του ποτέ Κωνσταντίνου, όσο και του Γεωργίου. Στα χρόνια 1345-49 εμφανίζονται τρεις Ιωάννηδες Σαχλίκης ως κάτοχοι φέουδων. Στις σωζόμενες πηγές, κυρίως διοικητικές και συμβολαιογραφικές πράξεις, ο νοτάριος περιορίζεται συνήθως στα ονοματεπώνυμα των συμβαλλομένων μερών και τόπο κατοικίας και δεν αναφέρει παρά πολύ σπάνια το όνομα του πατέρα. Η αναφορά στον Ιωάννη ή Τζανάκη Σαχλίκη που ευεργετήθηκε ανάμεσα στα 1314 και 1317 από τις αρχές της Βενετίας με μισό φέουδο μπορεί να αφορά και τους τρεις κλάδους.¹

και το υπόλοιπο άρθρο

Οι δύο συνομήλικοι ποιητές, ο Λεονάρδος Ντελλαπόρτας (± 1330 – 1419/1420)¹ και ο Στέφανος Σαχλίκης (± 1333 – μετά το 1391), παρουσιάζουν στις αναμνήσεις τους από την παιδική ηλικία ομοιότητες για το πότε και πού έμαθαν τα πρώτα γράμματα. Και οι δυο παρακολούθησαν μαθήματα σε κανονικό σχολείο, όχι σε κάποιον παπά ή ιδιωτικό δάσκαλο, και ξεκίνησαν τα μαθήματα από (πολύ) μικρά. Διαφωτιστικός για τα δύο πρόσωπα και τις οικογένειες τους είναι ο τρόπος που το παρουσιάζουν.²
και το υπόλοιπο άρθρο

Στη μνήμη του οικογενειακού μας φίλου Μιχάλη Μαριά
Ροδίτη, μαθηματικού και λάτρη του κάθε ωραίου
(του λόγου, του κρασιού, του αγώνα)

Πηγές για τη χρονολογία της επιδημίας πανούκλας¹

Το Θανατικόν της Ρόδου,² είναι ένα ομοιοκατάληκτο ποίημα γραμμένο από τον Ροδίτη ποιητή Εμμανουήλ Λιμενίτη. Περιγράφει μ.ά. και την επιδημία πανούκλας του τέλους του 15^ουαι., που την έζησε ο ίδιος. Στο μοναδικό χειρόγραφο του έργου, τον Parisinus graecus 2909 (στο εξής Π),³ προτάσσεται στο ποίημα ο παρακάτω ανομοιοκατάληκτος πρόλογος⁴:

και το υπόλοιπο άρθρο

Ο Parisinus graecus 2909¹ είναι σύμμεικτος χάρτινος κώδικας που χρονολογείται στις πρώτες δεκαετίες του 16ου αιώνα. Το χαρτί είναι γκριζωπό, χοντρό και ανάγλυφο. Ο κώδικας αποτελείται από ένα λευκό και 171 φύλλα, διαστάσεων 230 x 160 χιλιοστών, ενώ η γραπτή επιφάνεια μετράει 140 x 85 χιλιοστά. Η κάθε σελίδα έχει 22 αράδες, η αράδα μετράει κατά μέσο όρο 25 στοιχεία. Ο κώδικας απαρτίζεται από τετράδια, εκτός από τα φφ. 81r-90v, 99r-107v και φαινομενικά τα φφ. 149r-155v. Εκεί ο φωτογράφος παρέλειψε να φωτογραφίσει το λευκό φύλλο 156r-v.² Πάνω από τη διακόσμηση στην αρχή του ποιήματος κάποιο άλλο χέρι πρόσθεσε αργότερα σε ορισμένα έργα τον τίτλο τους.

και το υπόλοιπο άρθρο

Οι λεγόμενες Συμβουλές στον Φραντζισκή του Στέφανου Σαχλίκη είναι μια έμμετρη επιστολή με διδακτικό περιεχόμενο ή, όπως αποδίδεται στον τίτλο του παρισινού χειρόγραφου 2909, ‘Γραφαί και στίχοι και ερμηνείαι κυρού Στεφάνου του Σαχλίκη’.¹ Η επιστολή, που παραδόθηκε σε τρία χειρόγραφα των αρχών του 16ου αι., πραγματεύεται μετά την εισαγωγή τρία θέματα. Συστήνει στον νέο Φραντζισκή, γιο ενός καλού του φίλου, να αποφύγει τους κινδύνους της νυχτερινής ζωής, των τυχερών παιγνιδιών και των ελευθέριων γυναικών. Τα τέσσερα μέρη διαφέρουν αρκετά ως προς την έκτασή τους.² Και άλλοτε είχα υπογραμμίσει³ αυτή τη μεγάλη διαφοροποίηση, που έχει ως συνέπεια το πρώτο θέμα να αριθμεί μόνο λίγους στίχους παραπάνω από την Εισαγωγή και να είναι δύο και τρεις φορές μικρότερο από τα δύο άλλα θέματα:

και το υπόλοιπο άρθρο